Cây cỏ, sống lâu năm, leo bằng thân quấn. Rễ hình tru dài, đường kính có thể đạt 1,5-2cm, phân nhánh, đầu rễ phình to có nhiều vết sẹo lồi của thân cũ, thường chỉ có một rễ trụ mà không có rễ nhánh, càng nhỏ về phía đuôi, lúc tươi màu trắng, sau khô thì rễ có màu vàng, có nếp nhăn.

ĐẢNG SÂM

Codonopsis javanica(Blume) Hook. f. 1855.

Campanumoea javanicaBlumme, 1826.

Họ: Hoa chuông Campanulaceae

Bộ: Hoa chuông Campanulales

Đảng sâm (Phòng đẳng sâm, Thượng đảng nhân sâm)

Cây cỏ, sống lâu năm, leo bằng thân quấn. Rễ hình tru dài, đường kính có thể đạt 1,5-2cm, phân nhánh, đầu rễ phình to có nhiều vết sẹo lồi của thân cũ, thường chỉ có một rễ trụ mà không có rễ nhánh, càng nhỏ về phía đuôi, lúc tươi màu trắng, sau khô thì rễ có màu vàng, có nếp nhăn.

1. Tên khoa học: Campanumoea javanica Blume.
2. Họ: Hoa chuông (Campanulaceae).

3. Tên khác: Phòng đẳng sâm, Thượng đảng nhân sâm.

4. Mô tả:

Cây: Cây cỏ, sống lâu năm, leo bằng thân quấn. Rễ hình tru dàiï, đường kính có thể đạt 1,5-2cm, phân nhánh, đầu rễ phình to có nhiều vết sẹo lồi của thân cũ, thường chỉ có một rễ trụ mà không có rễ nhánh, càng nhỏ về phía đuôi, lúc tươi màu trắng, sau khô thì rễ có màu vàng, có nếp nhăn. 
Thân mọc thành từng cụm vào mùa xuân, bò trên mặt đất hay leo vào cây khác, thân màu tím sẫm, có lông thưa, phần ngọn không lông. 
Lá mọc cách hình trứng hay hình trứng tròn, đuôi lá nhọn, phần gần cuống hình tim, mép nguyên, màu xanh hơi pha vàng, mặt trên có lông nhung, mặt dưới mầu trắng xám nhẵn hoặc  có lông rải rác, dài 3-8cm, rộng 2-4cm. Hoa màu xanh nhạt, mọc riêng lẻ ở kẽ nách lá, có cuống dài 2-6cm, đài tràng hình chuông, gồm 5 phiến hẹp, 5 cánh có vân màu tím ở họng, lúc sắp rụng trở thành màu vàng nhạt, chia làm 5 thùy, nhụy 5, chỉ nghụy hơi dẹt, bao phấn đính gốc.  
Quả bổ đôi, hình chùy tròn, 3 tâm bì, đầu hơi bằng, có đài ngắn, lúc chín thì nứt ra. Có nhiều hạt màu nâu nhẵn bóng.

Dược liệu: Rễ hình trụ tròn hơi uốn cong, dài 10 - 35 cm, đường kính 0,4 - 2 cm. Bề ngoài có màu vàng nhạt đến vàng xám nâu, phía trên của rễ có vết thân lõm xuống hình tròn, đoạn dưới có nhiều nếp vân ngang. 
Toàn rễ có nhiều nếp nhăn dọc và rải rác có bì khổng. Rễ dẻo, mặt cắt ít bằng phẳng, phần vỏ có màu vàng nhạt, phần lõi màu trắng ngà. Mùi thơm dịu, vị ngọt.

5. Phân bố: Cây mọc ở các chỗ trống, thường ở ven rừng thứ sinh, trong các trảng savan cỏ ở độ cao 900-2.200m. Cũng  được trồng lấy củ làm thuốc.

6. Trồng trọt:

Đảng sâm thích nghi ở những vùng có khí hậu mát mẻ quanh năm. Nhiệt độ thích hợp là 18-25oC. Về mùa hè, cây có thể chịu đựng nhiệt độ trên 30oC, thậm chí 40oC, nhưng không kéo dài. Về mùa đông, nhiệt độ xuống thấp, cây vẫn sống được. Lượng mưa trung bình 1500mm. Đất phải cao ráo nhiều mùn.

Đảng sâm trồng được 2 vụ vào xuân hè (tháng 2-4) và thu đông (tháng 9-10). Lúc này hạt vừa mới được thu hoạch và có năm rét đậm phải gieo vào tháng 3.

Đất trồng phải cao ráo, xốp, thoát nước, nhiều mùn, giàu chất dinh dưỡng. Các triền đồi thoai thoải, ruộng bậc thang hay chân ruộng cao là thích hợp nhất.

Đất cần được cày bừa kỹ hoặc cuốc, đập nhỏ, vơ hết cỏ dại, phơi ải rồi đánh thành luống to nhỏ tuỳ theo thửa đất. Nếu trồng 2 hàng dọc, mặt luống rộng 60cm, trồng theo hàng ngang thì mặt luống không quá 120cm. Chú ý khơi rãnh và đảm bảo độ dốc để tiện thoát nước vào các tháng mưa to. 

Phân bón chủ yếu là phân hữu cơ hoại mục gồm các loại phân chuồng, phân trâu bò, phân bắc, phân xanh... Bón lót là chính, còn bón thúc, có thể dùng phân đạm urê hay nước phân, nước giải pha loãng. Nếu dùng đạm, cần bón nhiều lần vào thời kỳ cây đang phát triển (tháng 6,7,8 hàng năm). Mỗi sào (360m2) bón không quá 2kg một lần, pha loãng 1-2 lạng cho 1 gánh nước, hoặc rắc xung quanh gốc, rồi tưới nước.

Trồng Đảng sâm bằng hạt. Chọn quả giống ở những cây đã được 3-5 năm trở nên. Hái những quả có vỏ màu vàng nhạt, hạt màu đen, đem về phơi cho nứt vỏ mà lấy hạt. Hạt lấy được phải đem trồng ngay năm tới, nếu để chậm sẽ mất khả năng mọc, hoặc tỷ lệ mọc sẽ giảm. Đẳng sâm ưa những nơi đất cát có nhiều mùn.

Chọn hạt già, có tỷ lệ mọc cao, không sâu bệnh, không lẫn tạp chất. Mỗi sào cần 1-2 lạng hạt. Hạt được gieo thẳng, theo hàng hoặc bổ hốc. Thường gieo theo hàng, rồi tỉa bớt cây yếu để định mật độ, khoảng cách giữa các hàng là 30-35cm, cây cách cây 15-20cm. Gieo hạt xong phủ một lớp đất mỏng hay phân mục dày chừng 1-2cm, trên cùng phủ rơm, rạ. Hàng ngày tưới nước, khi cây mọc được 60% trở lên thì bỏ rơm rạ. Thời gian hạt mọc thường 5-10 ngày., nếu đủ ẩm. Thông thường ở gia đình, người ta trồng đảng sâm bằng đầu rễ.

Đảng sâm là dây leo nên phải làm giàn, hoặc trồng cây làm giá thể. Vốn cây đảng sâm mọc hoang ở những nơi có bóng râm, hoặc ở thung lũng rậm rạp, cho nên cần trồng ở những nơi có bóng râm mát, hoặc gieo những cây khác như đậu tương, ngô cho mọc cao độ 10-20cm rồi mới gieo đảng sâm. Giàn cắm theo hình tam giác chéo nhau như giàn leo của dưa chuột, dưa lê,... Hàng tháng, càn làm sạch cỏ, xới xáo nhất là thời kỳ cây còn nhỏ, chưa leo. Đồng thời, bón thúc bằng nước phân, nước giải hoặc đạm pha loãng

• < Trang trước
• Trang sau >